به گزارش تحریریه، «سویاتسلاو آروف» تحلیلگر اندیشکده pircenter در روسیه اعتقاد دارد: اجلاس بریکس در کازان به پایان رسید. این رویداد مدت‌ها پیش از آغاز، توجهات بسیاری را به خود جلب کرده بود. چگونه اعضای جدید بریکس در این گروه ادغام خواهند شد؟ آیا امکان اجتناب از تضادها در این قالب جدید و گسترده وجود دارد؟ آینده توسعه بریکس چگونه خواهد بود؟ تمام این نگرانی‌ها برطرف شدند و این اجلاس برای کل گروه و نه‌تنها برای روسیه به‌راستی تاریخی بود.

برداشت کلی

۴۱ هیئت در اجلاس حضور داشتند: ۶ هیئت از سازمان‌های بین‌المللی و ۳۶ کشور که ۲۴ نفر از آن‌ها رؤسا یا نخست‌وزیران کشورها بودند. برای اولین بار طی پنج سال گذشته، رهبران چین و هند مذاکرات مشترکی برگزار کردند و فضای دوستانه و تمرکز بر همکاری سازنده از ویژگی‌های این اجلاس بود.

یکی از مهم‌ترین نتایج اجلاس اعلام ۱۳ کشور به عنوان کشورهای همکار بریکس بود. با این حال، انتظار نمی‌رود که گروه در آینده نزدیک گسترش یابد؛ وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی لاوروف، در ژوئن ۲۰۲۴ تصمیم بریکس برای “وقفه” در دعوت اعضای جدید به این گروه را اعلام کرد، و معاون وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی ریابکوف، این تعهد را در آستانه اجلاس کازان تأیید کرد.

علاوه بر این، هفته گذشته سکوی انرژی هسته‌ای بریکس راه‌اندازی شد. انتظار می‌رود این سکو فرصت‌های بیشتری برای توسعه همکاری‌ها در زمینه انرژی هسته‌ای فراهم کند. این سکو شامل شرکت‌ها، جوامع حرفه‌ای هسته‌ای و سازمان‌های غیرانتفاعی خواهد بود که از توسعه و اجرای فناوری‌های هسته‌ای حمایت می‌کنند.

نکته‌ای که شایان توجه است، اعلامیه بریکس در پاراگراف ۵ است که بیانگر تعهد به ارتقای توسعه نهادی بریکس است. انتظار می‌رود این نیات به‌ویژه در حوزه اقتصادی محقق شوند.

پیش از اجلاس، وضعیت مشارکت عربستان سعودی در بریکس باعث پرسش‌های زیادی شده بود. عربستان، با دعوت برای عضویت در بریکس در سال گذشته، این عضویت را رد نکرد (برخلاف آرژانتین) و از اول ژانویه امسال به‌طور خودکار عضو گروه ده‌گانه شد. نمایندگان عربستان در چندین رویداد گروه شرکت کرده‌اند و وزیر امور خارجه عربستان، فیصل بن فرحان آل سعود، نیز در نشست وزرای خارجه بریکس در ژوئن شرکت کرد. سعودی‌ها در اجلاس کازان نیز از همین رویکرد استفاده کردند، و چون عربستان از درخواست خود برای عضویت صرف‌نظر نکرده است، همچنان عضوی از گروه بریکس باقی می‌ماند.

اجلاس کازان و مسائل امنیت بین‌المللی در فعالیت‌های بریکس

مانند سال‌های گذشته، اعلامیه نهایی بریکس به مسائل امنیت بین‌المللی اشاره کرد. امسال نیز به این مسائل نه بیشتر و نه کمتر از قبل مورد توجه قرار گرفت، اگرچه تفاوت‌هایی نسبت به سال گذشته وجود دارد و به‌روزرسانی شده است.

به عنوان مثال، مسائل تسلیحات شیمیایی و بیولوژیکی که از سال ۲۰۱۴ به‌طور پیوسته در متن اعلامیه‌های نهایی بریکس حضور داشتند، امسال از دستور کار بریکس حذف شدند؛ اشاره به کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی (CWC) و کنوانسیون سلاح‌های بیولوژیکی (BWC) نیز در این زمینه از بین رفته است. همین سرنوشت برای بیانیه نهایی وزرای خارجه/روابط بین‌الملل بریکس در ژوئن ۲۰۲۴ رقم خورد. این تغییرات احتمالاً به پیوستن مصر به بریکس مرتبط است که عضو CWC نیست و عضویت کامل در BWC ندارد (امضا کرده اما تصویب نکرده است). احتمالاً قاهره بحث تسلیحات شیمیایی و بیولوژیکی را مسدود کرده است.

برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) اکنون از زاویه دیگری مورد بررسی قرار می‌گیرد که نتیجه دعوت از اعضای جدیدی از خاورمیانه است. در حالی که در سال ۲۰۲۳ ادبیات بریکس بر “نیاز به حل مسالمت‌آمیز مسأله هسته‌ای ایران” تأکید داشت، امسال بر “اهمیت رویکردی سازنده برای از سرگیری اجرای کامل تعهدات برجام توسط تمامی طرف‌ها” تأکید شده است.

پس از یک وقفه طولانی، بریکس به بحث درباره منطقه عاری از سلاح‌های هسته‌ای و سایر سلاح‌های کشتار جمعی در خاورمیانه بازگشت. این را می‌توان به‌عنوان مشارکت کشورهای جدید عضو گروه تلقی کرد. همچنین، برای اولین بار، مسائل منع گسترش تسلیحات هسته‌ای خارج از بستر گفت‌وگوی کنترل تسلیحاتی روسیه و آمریکا ذکر شد. مسائل منع گسترش با توجه به امکان عدم تمدید پیمان START-III بین روسیه و آمریکا، در سال ۲۰۲۰ به دستور کار بریکس وارد شدند. در سال ۲۰۲۴، رویکرد بریکس تغییر کرد و اکنون کشورهای عضو خواستار “تقویت منع گسترش و خلع سلاح برای حفظ و نگهداری ثبات جهانی و صلح و امنیت بین‌المللی” هستند.

بریکس نمی‌توانست موضوع امنیت تأسیسات هسته‌ای غیرنظامی را که در سال‌های اخیر اهمیت خاصی پیدا کرده، نادیده بگیرد. در این راستا، متن اعلامیه نهایی بریکس به‌شدت تمامی حملات تروریستی علیه زیرساخت‌های انرژی مرزی را محکوم کرد و خواستار رویکردی باز و بی‌طرفانه در تحقیقات درباره چنین حوادثی شد.

اتحاد کشورهای بریکس در این حوزه می‌تواند به موفقیت‌های عملی منجر شود که ممکن است با ترویج ابتکارات برای پذیرش ابزارهای حقوقی بین‌المللی تحقق یابد. همان‌طور که در گزارش مرکز PIR (به زبان روسی) درباره امنیت تأسیسات هسته‌ای غیرنظامی در طول درگیری‌های مسلحانه اشاره شده است، حفظ توجه جامعه بین‌المللی به دستور کار امنیت هسته‌ای ضروری است. تقویت تلاش‌های آگاهی‌بخشی، به ویژه برای ایجاد هنجارها و قوانین جهانی به منظور اطمینان از امنیت تأسیسات هسته‌ای غیرنظامی در طول درگیری‌های مسلحانه، بر اساس پنج اصل ایمنی هسته‌ای که توسط مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رافائل گروسی، در ماه می ۲۰۲۳ مطرح شده است، ضروری است.

به‌طور کلی، ادبیات مربوط به تروریسم، جلوگیری از مسابقه تسلیحاتی در فضا و استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای مقاصد جنایی ثابت بود. باید اشاره کرد که کشورهای بریکس به یک “سقف” در بحث این مسائل رسیده‌اند و عدم نوآوری نباید به عنوان یک نقص تلقی شود. در عین حال، اعلامیه کازان به دستاوردهای اولین تمرینات کانال امنیت اطلاعات سریع مرزی بریکس (BRISC) اشاره کرد.

نتایج نهایی

نتیجه اصلی اجلاس این است که تمامی اعضای جدید بریکس به‌خوبی در دستور کار گروه ادغام شده‌اند. هنوز هم برخی چالش‌ها در رویدادهای اصلی وجود دارد – و این طبیعی است، زیرا رویه‌های همکاری بریکس طی ۱۵ سال گذشته توسعه یافته است – اما به‌طور کلی، ادغام اعضای جدید موفقیت‌آمیز بوده است.

ترس‌ها از این که تضادها درون گروه به‌طور جزئی فعالیت‌های آن را فلج کند، بی‌اساس بودند: پیش از این، چین و هند آشکارترین مخالفان بودند، اما اکنون ایران و مصر، ایران و کشورهای خلیج فارس و تا حدودی کمتر مصر و اتیوپی به آن‌ها اضافه شده‌اند. پذیرش اعلامیه کازان، که شامل ۱۳۴ بند است، ۴۰ بند یا ۴۲ درصد بیشتر از اعلامیه سال گذشته در آفریقای جنوبی، نه تنها این پیش‌بینی‌ها را رد می‌کند بلکه ثابت می‌کند که بریکس یک سکوی منحصربه‌فرد است که به توسعه خود ادامه خواهد داد.

در مصاحبه‌ای برای سالنامه شاخص امنیتی، معاون وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی ریابکوف، گفت: “بریکس یک قالب نوآورانه برای همکاری بین‌المللی است که فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف، کشورهایی با سیستم‌های اقتصادی و سیاسی متفاوت و اغلب دیدگاه‌های مختلف در مسائل جهانی را گرد هم می‌آورد. هدف مشترک ما تعهد قوی به دنبال کردن سیاست داخلی و خارجی مستقل، دفاع از حاکمیت و منافع ملی خود است. در طی سال‌های همکاری در بریکس، یک فرهنگ ویژه گفت‌وگو شکل گرفته است و روابطی باز و مبتنی بر اعتماد بر اساس اصول برابری حاکمیتی، احترام به انتخاب مسیرهای توسعه فردی و توجه به منافع یکدیگر ایجاد شده است.”

این اظهارات نمایانگر روح بریکس است؛ گروهی که توانسته با وجود تفاوت‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، به همکاری‌های سازنده دست یابد و به‌عنوان یک بازیگر قدرتمند در سطح بین‌المللی به مسیر خود ادامه دهد. اجلاس کازان نقطه عطفی در تاریخ بریکس محسوب می‌شود و نویددهنده آینده‌ای روشن برای توسعه این گروه در زمینه‌های اقتصادی، امنیتی و همکاری‌های بین‌المللی است.

منبع: ایراس

پایان/